Yazım Kuralları ( Sadece birleşik kelimelerin
yazımı)
A. Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
Birleşik kelimeler aşağıdaki durumlarda bitişik
yazılırlar:
1. Ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik
yazılır:
·
kaynana (< kayın ana),
·
kaynata (< kayın ata),
·
nasıl (< ne asıl),
·
niçin (< ne için),
·
pazartesi (< pazar ertesi),
·
sütlaç (< sütlü aş),
·
birbiri (< biri biri).
2. Et- ve ol- yardımcı fiilleriyle
birleşirken ses düşmesine veya ses türemesine uğrayan birleşik kelimeler
bitişik yazılır:
·
emretmek (<emir etmek),
·
kaybolmak (<kayıp olmak);
·
haletmek (<hal' etmek=tahttan indirmek),
·
menolunmak (<men' olunmak);
·
affetmek (<af etmek), reddetmek (<ret etmek).
UYARI: Sadece
söyleyişte tonlulaşma biçiminde ses değişmesine uğrayanlar ayrı yazılır:
3. Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme
sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik
kelimeler bitişik yazılır.
a. Bitki adları:
·
aslanağzı, civanperçemi, keçiboynuzu, kuşburnu,
turnagagası, açıkağız, akkuyruk (çay), alabaş, altınbaş (kavun), altıparmak
(palamut), beşbıyık (muşmula), acemborusu, çobançantası, gelinfeneri, karnıkara
(börülce), kuşyemi, şeytanarabası, venüsçarığı, yılanyastığı, akşamsefası,
camgüzeli, çadıruşağı, gecesefası, ayşekadın (fasulye), hafızali (üzüm),
havvaanaeli, meryemanaeldiveni.
b. Hayvan adları:
·
danaburnu (böcek), akbaş (kuş), alabacak (at),
bağrıkara (kuş), beşparmak (deniz hayvanı), beşpençe (deniz hayvanı),
çakırkanat (ördek), elmabaş (tepeli dalgıç), kababurun (balık), kamçıkuyruk
(koyun), kamışkulak (at), karabaş, karagöz (balık), karafatma (böcek),
kızılkanat (balık), sarıkuyruk (balık), yeşilbaş (ördek), sazkayası (balık),
sırtıkara (balık), şeytaniğnesi, yalıçapkını (kuş), bozbakkal (kuş), bozyürük
(yılan), karadul (örümcek), sarısabır (bitki).
c. Hastalık adları:
·
itdirseği (arpacık), delibaş, karabacak, karataban.
ç. Alet ve eşya adları:
·
balıkgözü (halka), deveboynu (boru), domuzayağı
(çubuk), domuztırnağı (kanca), horozayağı (burgu), kargaburnu (alet),
keçitırnağı (oyma kalemi), kedigözü (lamba), leylekgagası (alet), sıçankuyruğu
(törpü), baltabaş (gemi) gagaburun (gemi), kancabaş (kayık), adayavrusu
(tekne).
d. Biçim adları:
·
ayıbacağı (yelken biçimi), balıksırtı (desen),
civankaşı (nakış), eşeksırtı (çatı biçimi), kazkanadı (oyun), kırlangıçkuyruğu
(işaret), koçboynuzu (işaret), köpekkuyruğu (spor), sıçandişi (dikiş),
balgümeci (dikiş), beşikörtüsü (çatı biçimi), turnageçidi (fırtına).
e. Yiyecek adları:
·
dilberdudağı (tatlı), hanımgöbeği (tatlı),
hanımparmağı (tatlı), kadınbudu (köfte), kadıngöbeği (tatlı), kargabeyni
(yemek), kedidili (bisküvi), tavukgöğsü (tatlı), vezirparmağı (tatlı),
bülbülyuvası (tatlı), kuşlokumu (kurabiye), alinazik (kebap).
f. Oyun adları:
·
beştaş, dokuztaş, üçtaş.
g. Gök cisimlerinin adları:
·
Altıkardeş (yıldız kümesi), Arıkovanı (yıldız kümesi),
Büyükayı (yıldız kümesi), Demirkazık (yıldız), Küçükayı (yıldız kümesi),
Kervankıran (yıldız), Samanyolu (yıldız kümesi), Yedikardeş (yıldız kümesi).
ğ. Renk adları:
·
baklaçiçeği, balköpüğü, camgöbeği, devetüyü, fildişi,
gülkurusu, kavuniçi, narçiçeği, ördekbaşı, ördekgagası, tavşanağzı, tavşankanı,
turnagözü, vapurdumanı, vişneçürüğü, yavruağzı.
4. -a, -e, -ı, -i, -u, -ü zarf-fiil ekleriyle bilmek,
vermek, kalmak, durmak, gelmek, görmek ve yazmak fiilleriyle yapılan
tasvirî fiiller bitişik yazılır:
·
alabildiğine, düşünebilmek, yapabilmek;
·
uyuyakalmak;
·
gidedurmak, yazadurmak;
·
çıkagelmek, olagelmek, süregelmek;
·
düşeyazmak, öleyazmak;
·
alıvermek, gelivermek, gülüvermek, uçuvermek;
·
düşmeyegör, ölmeyegör.
·
alaşağı, albeni, ateşkes, çalçene, çalyaka, dönbaba,
gelberi, incitmebeni, rastgele, sallabaş, sallasırt, sıkboğaz, unutmabeni;
·
çekyat, geçgeç, kaçgöç, kapkaç, örtbas, seçal,
veryansın, yapboz, yazboz tahtası.
6. -an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve
-mış/-miş sıfat-fiil eklerinin
kalıplaşmasıyla oluşan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
·
ağaçkakan, alaybozan, cankurtaran, çöpçatan,
dalgakıran, demirkapan, etyaran, filizkıran, gökdelen, oyunbozan, saçkıran,
yelkovan, yolgeçen;
·
akımtoplar, altıpatlar, barışsever, basınçölçer,
betonkarar, bilgisayar, çoksatar, dilsever, füzeatar, özezer, pürüzalır,
uçaksavar, yurtsever;
·
baştanımaz, değerbilmez, etyemez, hacıyatmaz,
kadirbilmez, karıncaezmez, kuşkonmaz, külyutmaz, tanrıtanımaz, varyemez;
·
çokbilmiş, güngörmüş.
7. İkinci kelimesi -dı (-di / -du / -dü, -tı /
-ti / -tu / -tü) kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik
kelimeler bitişik yazılır:
·
albastı, ciğerdeldi, çıtkırıldım, dalbastı, fırdöndü,
gecekondu, gündöndü, hünkârbeğendi, imambayıldı, karyağdı, külbastı, mirasyedi,
papazkaçtı, serdengeçti, şıpsevdi, zıpçıktı.
8. Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı
/ -ti / -tu / -tü) belirli geçmiş zaman veya -r /-ar /-er geniş
zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
·
dedikodu, kaptıkaçtı, oldubitti, uçtuuçtu (oyun);
·
biçerbağlar, biçerdöver, göçerkonar, kazaratar,
konargöçer, okuryazar, uyurgezer, yanardöner, yüzergezer.
- Aynı yapıda olan çakaralmaz kelimesi de bitişik
yazılır.
9. Somut olarak yer bildirmeyen "alt, üst ve
üzeri" sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler
bitişik yazılır:
·
ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı (gözetim), şuuraltı;
·
akşamüstü, akşamüzeri, ayaküstü, ayaküzeri,
bayramüstü, gerçeküstü, ikindiüstü, olağanüstü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü,
yüzüstü.
10. İki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş
kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır:
·
Alper, Aydoğdu, Birol, Gülnihal, Gülseren, Gündoğdu,
Şenol, Varol;
·
Abasıyanık, Adıvar, Atatürk, Gökalp, Güntekin, İnönü,
Karaosmanoğlu, Tanpınar, Yurdakul;
·
Boynueğri Mehmet Paşa, Tepedelenli Ali Paşa,
Yirmisekiz Çelebi Mehmet, Yedisekiz Hasan Paşa.
11. İki veya daha çok kelimeden oluşmuş Türkçe yer
adları bitişik yazılır:
·
Çanakkale, Gümüşhane; Acıpayam, Pınarbaşı,
Şebinkarahisar; Beşiktaş, Kabataş.
- Şehir, kent, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl,
ırmak, su vb. kelimelerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması
kalıbındaki yer adları bitişik yazılır:
·
Akşehir, Eskişehir, Suşehri, Yenişehir;
·
Atakent, Batıkent, Konutkent, Korukent, Çengelköy,
Sarıyer, Yenimahalle; Karabağ, Karadağ, Uludağ;
·
Kocatepe, Tınaztepe;
·
Akdeniz, Karadeniz, Kızıldeniz;
·
Acıgöl; Kızılırmak, Yeşilırmak;
·
İncesu, Karasu, Sarısu, Akçay.
12. Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle,
meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında unvan kelimesi sonda ise,
gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır:
·
Abidinpaşa, Bayrampaşa, Gazi Osmanpaşa, Davutpaşa,
Ertuğrulgazi, Kemalpaşa (ilçesi);
·
Necatibey (Caddesi), Mustafabey (Caddesi).
13. Ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır:
·
güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu.
14. Bunlardan başka dilimizde her iki ögesi de asıl
anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan
kelimeler de vardır:
a. Baş sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları:
·
başyardımcı, başağırlık, başbakan, başçavuş, başeser,
başfiyat, başhekim, başhemşire, başkahraman, başkarakter, başkent, başkomutan,
başköşe, başmüfettiş, başöğretmen, başparmak, başpehlivan, başrol, başsavcı,
başşehir, başyazar.
b. Bir topluluğun yöneticisi anlamındaki başı sözüyle
oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları:
·
aşçıbaşı, binbaşı, çarkçıbaşı, çeribaşı, elebaşı,
mehterbaşı, onbaşı, ustabaşı, yüzbaşı.
c. Oğlu, kızı sözleri:
·
çapanoğlu, eloğlu, hinoğluhin, elkızı.
ç. Ağa, bey, efendi, hanım, nine vb. sözlerle kurulan
birleşik kelimeler:
·
ağababa, ağabey, beyefendi, efendibaba, hanımanne,
hanımefendi, hacıağa, hıyarağalık, kadınnine, paşababa.
d. Biraz, birkaç, birkaçı,
birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri, herhangi belirsizlik sıfat
ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.
15. Ev kelimesiyle kurulan birleşik
kelimeler bitişik yazılır:
·
aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gözlemevi,
huzurevi, konukevi, orduevi, öğretmenevi, polisevi, yayınevi.
16. "Hane, name,
zade" kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır:
·
çayhane, dershane, kahvehane, yazıhane;
·
beyanname, kanunname, seyahatname, siyasetname;
·
amcazade, dayızade, teyzezade.
UYARI: Eczahane,
hastahane, pastahane, postahane sözleri kullanımdaki yaygınlık dolayısıyla
eczane, hastane, pastane, postane biçiminde yazılmaktadır.
17. Farsça kurala göre oluşturulan isim ve sıfat
tamlamaları ile kalıplaşmış biçimler bitişik yazılır:
·
cürmümeşhut, darıdünya, ehlibeyit, ehvenişer, erkânıharp,
fecrisadık, gayrimenkul, gayrimeşru, hüsnükuruntu, hüsnüniyet, suikast,
hamdüsena, hercümerç.
18. Arapça kurala göre oluşturulan tamlamalar ve
kalıplaşmış biçimler bitişik yazılır:
·
aliyyülâlâ, ceffelkalem, darülaceze, darülfünun,
daüssıla, fevkalade, fevkalbeşer, hıfzıssıhha, hüvelbaki, şeyhülislam,
tahtelbahir, tahteşşuur;
·
âlemşümul, cihanşümul, aleykümselam, Allahualem,
bismillah, fenafillah, fisebilillah, hafazanallah, inşallah, maşallah,
velhasıl, velhasılıkelam.
19. Müzik makam adları bitişik yazılır:
·
acembuselik, hisarbuselik, muhayyerkürdi.
- Bir sıfatla oluşturulan usul adlarında sıfat ayrı
yazılır: ağır aksak, yürük aksak, yürük semai.
20. Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil
ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır:
·
İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim.
B. Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler
1. Etmek, edilmek, eylemek, kılmak, kılınmak,
olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller herhangi bir
ses düşmesine veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır:
·
alt etmek, arz etmek, azat etmek, boş olmak, dans
etmek, el etmek, göç etmek, ilan etmek, kabul etmek, kul etmek, kul olmak, not
etmek, oyun etmek, sağ olmak, söz etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek, yok
olmak.
2. Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya
ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.
a. Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar:
·
ada balığı, ateş balığı, dil balığı, fulya balığı,
kedi balığı, kılıç balığı, köpek balığı, ton balığı, yılan balığı;
·
acı balık, bıyıklı balık, dikenli balık.
·
ardıç kuşu, arı kuşu, çalı kuşu, deve kuşu, muhabbet
kuşu, saka kuşu, tarla kuşu, yağmur kuşu;
·
alıcı kuş, boğmaklı kuş, makaralı kuş.
·
ağustos böceği, ateş böceği, cırcır böceği, hamam
böceği, ipek böceği, uçuç böceği, uğur böceği;
·
ağılı böcek, çalgıcı böcek, sümüklü böcek.
·
at sineği, et sineği, meyve sineği, sığır sineği, su
sineği, uyuz sineği.
b. Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar:
·
ayrık otu, beşparmak otu, çörek otu, eğrelti otu,
·
acı ot,
·
ateş çiçeği, çuha çiçeği,
·
ölmez çiçek.
·
avize ağacı, ban ağacı,
·
kuru fasulye,
UYARI : Çiçek dışında
anlamlar taşıyan baklaçiçeği (renk), narçiçeği (renk), suçiçeği (hastalık); ot
dışında anlamlar taşıyan ağızotu (barut), sıçanotu (arsenik); ses düşmesine
uğramış olan çöreotu ve yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olan semizotu, dereotu
bitişik yazılır.
c. Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan
birleşik kelimeler:
·
alçı taşı, bileği taşı, çakmak taşı, damla taşı,
Hacıbektaş taşı, kireç taşı, lüle taşı, Oltu taşı, sünger taşı, yılan taşı;
·
buzul taş, damla taş, dikili taş, kayağan taş, yaprak
taş.
·
arap sabunu, el sabunu;
·
el kitabı, Frenk gömleği, İngiliz anahtarı, İngiliz
sicimi;
ç. Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler:
·
Arnavut kaldırımı;
·
çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu, keçi
yolu;
·
köprü yol.
d. Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle
kurulan birleşik kelimeler:
·
açık oturum, açık öğretim, ana dili, ay tutulması, baş
ağrısı, baş belası, baş dönmesi, çıkış yolu, çözüm yolu, dil birliği, din
birliği, güç birliği, iş birliği, iş bölümü, madde başı, ses uyumu, yer çekimi.
e. Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik
kelimeler:
·
anlam bilimi, dil bilimi, edebiyat bilimi, gök bilimi,
halk bilimi, ruh bilimi, toplum bilimi, toprak bilimi, yer bilimi;
·
dil bilgisi, halk bilgisi, ses bilgisi, şekil bilgisi.
f. Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik
kelimeler:
·
göz yuvarı, hava yuvarı, ısı yuvarı, ışık yuvarı, renk
yuvarı, yer yuvarı;
·
hava küre, ışık küre, su küre, taş küre, yarı küre,
yarım küre.
g. Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik
kelimeler:
·
bohça böreği,
·
badem yağı,
·
arpa suyu,
·
dolma biber, kesme şeker,
·
kuru yemiş.
ğ. Gök cisimleri:
·
Çoban Yıldızı, Kervan Yıldızı, Kutup Yıldızı, kuyruklu
yıldız;
·
gök taşı, hava taşı, meteor taşı.
h. Organ veya organ yerine geçen sözlerden biriyle
kurulan birleşik kelimeler:
·
patlak göz,
·
aşık kemiği,
·
serçe parmak,
·
azı dişi,
·
kuyruk sokumu,
·
çatma kaş,
·
ekşi surat,
·
gaga burun (kimse), karga burun, kepçe kulak, çakır pençe,
demir yumruk, kuru kemik.
ı. Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak
üzere bitki, hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik kelimeler:
·
çetin ceviz,
·
eski kurt, sarı
·
ağır top, eksik etek,
i. Zamanla ilgili birleşik kelimeler:
·
bağ bozumu, gece yarısı, gün ortası, hafta başı, hafta
sonu.
3. -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an /
-en sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik
kelimeler ayrı yazılır:
·
bakar kör, çalar saat, çıkar yol, döner sermaye, güler
yüz, koşar adım, yazar kasa, yeter sayı;
·
çıkmaz sokak, geçmez akçe, görünmez kaza, ölmez çiçek,
tükenmez kalem;
·
akan yıldız, doyuran buhar, uçan daire.
4. Renk sözü veya renklerden birinin adıyla kurulmuş
isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır:
·
bal rengi, duman rengi, gümüş rengi, portakal rengi,
saman rengi;
·
ateş kırmızısı, boncuk mavisi, çivit mavisi, gece
mavisi, limon sarısı, safra yeşili, süt kırı.
5. Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce
kullanılan sıfatlar ayrı yazılır:
·
açık mavi, açık yeşil, kara sarı, kirli sarı, koyu
mavi, koyu yeşil.
6. Yer adlarında kullanılan batı, doğu, güney,
kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, orta, yukarı, iç,
yakın, uzak kelimeleri ayrı yazılır:
·
Doğu Anadolu, Batı Trakya, Orta Anadolu, Kuzey
Amerika, Güney Amerika, Orta Asya, Orta Doğu, Yakın Doğu, Uzak Doğu,
7. Kişi adlarından oluşmuş mahalle, bulvar, cadde,
sokak, ilçe, köy vb. yer ve kuruluş adlarında sondaki unvanlar hariç, şahıs
adları ayrı yazılır:
·
Yunus Emre Mahallesi;
·
Gazi Mustafa Kemal Bulvarı;
·
Ziya Gökalp Bulvarı;
·
Nene Hatun Caddesi;
·
Fevzi Çakmak Sokağı,
·
Koca Mustafapaşa;
·
Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi,
8. Dış, iç, öte, sıra sözleriyle oluşturulan
birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır:
·
ahlak dışı, çağ dışı,
·
ceviz içi, hafta içi,
·
fizik ötesi, kızıl ötesi,
·
aklı sıra, ardı sıra,
9. Somut olarak yer
belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime
ve terimler ayrı yazılır:
·
deri altı, su altı, toprak altı, yer altı (yüzey);
·
arka üstü, baş üstü, böbrek üstü bezi, tepe üstü
(trafikte).
10. Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç,
dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok,
çift sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve
terimler ayrı yazılır:
·
alt yazı;
·
üst kat, üst küme;
·
ana bilim dalı,
·
ön söz, ön yargı; art damak, art niyet;
·
yan cümle, yan etki;
·
karşı görüş, karşı oy;
·
iç savaş, iç tüzük;
·
dış borç, dış hat;
·
orta kulak,
·
büyük anne,
·
küçük harf,
·
sağ açık, sağ bek;
·
sol açık, sol bek;
·
peşin fikir,
·
bir gözeli,
·
iki anlamlı,
·
tek eşli,
·
çok düzlemli,
·
çift ayaklılar,