DAĞ OLUŞUMU (OROJENEZ)
Akarsular, rüzgârlar ve buzullar gibi dış kuvvetlerin aşındırdığı maddeler, yer kabuğunun büyük çukurluklarında biriktirilir. Bu çukurluklara jeosenklinal adı verilir.
Jeosenklinallerde üst üste birikerek kalınlaşan tabakalar yan basınçların etkisiyle kıvrılır. Kıvrılan tabakalar yükselerek deniz seviyesinin üzerine çıkar. Böylece yeryüzünün büyük kıvrım dağları oluşmuş olur.( Sıra dağlar) Bu olaya orojenez ya da dağ oluşumu denir. Kıvrım dağlarının kubbe şeklindeki yükselen kısımlarına antiklinal, çukur kısımlarına senklinal denir.
Yer kabuğunun eskiden beri kara haline geçmiş, katılaşmış kısımları, yan basınçlara uğradığı zaman bükülüp katlanamazlar. Bu nedenle, bu gibi sert yerlerde kıvrılmalar yerine kırıklar meydana gelir. Kırıkların iki yanındaki kısım birbirine göre yer değiştirirse, bu özellikteki kırığa fay denir. Kırılma sonucunda yüksekte kalan kesimlere horst, alçakta kalan kesimlere de graben denir.
Kıvrım Dağı Oluşma Aşamaları:
1-Büyük bir denizde dış kuvvetlerin getirdiği taş ve toprakların birikmesi.(Tortulanma)
2-Yan basınçlara uğrama
3-Kıvrılıp yükselme
;'){kind=link}
Dünyada oluşan önemli dağ oluşum hareketleri:
1.Hüroniyen ( İlkel zaman)
2.Kaledoniyen ( I Zaman), İsveç ve Norveç çevresindeki dağlar oluşmuştur,
3.Hersinyen ( I. Zaman), Appalaşlar, Ural dağları, Orta ren dağları oluşmuştur,
4.Alp-Himalaya ( III. Zaman),Alpler, And dağları, Kayalık dağları, Himalayalar oluşmuştur.
NOT: Dağ oluşumu hareketleri büyük dağ sıralarını oluştururlar.
Türkiye’de Orojenez:
Türkiye’deki dağların çoğu Alp orojenezi ile meydana gelmiştir. Türkiye’deki dağlar Avrupa ile Afrika kıtaları arasındaki Tetis jeosenklinalinde bulunan tortul tabakaların orojenik hareketi sonucunda oluşmuştur.
Kuzey Anadolu ve Toros Dağları Alp Orojenezi’nin Türkiye’deki kuzey ve güney kanadını oluşturmaktadır.
Ege bölgesi’ndeki horst ve grabenler de aynı sistemin içinde yer almaktadır.Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes akarsularının içinde aktığı grabenler ile Kıyı Ege’deki Aydın, Bozdağlar son jeolojik devirde epirojenezle Ege bölgesindeki tabakaların kırılması sonucu oluşmuştur. Akdeniz bölgesinde ise Nur dağları horst, Amik ovası ve İskenderun Körfezi grabendir.
Yurdumuzda oluşan başlıca fay hatları:
Kuzey Anadolu Fay Hattı: Güney Marmara’dan başlar ve Kuzey Anadolu dağlarının güneyini takip ederek, Van Gölünün kuzeyine doğru uzanır.
Güney Anadolu Fay Hattı: Hatay’dan başlar, Güneydoğu Torosları takip ederek, Van gölünün güneyine doğru uzanır.
Batı Anadolu Fay Hattı: G.Marmara’dan başlar ve Ege Bölgesi’ndeki çöküntü ovalarını takip eder.