Deniz kelimesine Türk edebiyatında yüklenen anlamlar

Deniz kelimesine Türk edebiyatında yüklenen anlamlar,denizin turk edebiyatindaki yeri

Deniz kelimesine Türk edebiyatında yüklenen anlamlar

                    Doğal mekânlar, insanoğlunun varlık mücadelesini sürdürdüğü yerler olduğu için büyük bir öneme sahiptir. Bu  mekânlar içinde “deniz”in apayrı bir yeri vardır. Yeryüzünü kaplayan büyük su kütlesi olarak bilinen deniz; uçsuz  bucaksız görüntüsü, derinliği, enginliği, dalgalanışı, kıymetli madenlerin ve bazı canlıların barınağı oluşu gibi  özellikleriyle tasavvur ve imgelere konu edilir. Yeryüzünün büyük bir kısmını teşkil eden bu doğal mekânın/unsurun birikinti hâlinde oluşu ve hammaddesinin su oluşu değerini daha da artırır. Zira su, din ve mitolojilerde hayatın kaynağı, ilk maddesi olarak görülür

                   Deniz unsuru enginliği ile sonsuzluğu, rengiyle umudu ve sevgiyi, derskonum dalgaları ile hırçınlığı, köpükleri ile çoşkunluğu imgelemiştir. Hem somut varlığı ile hem de soyut kullanımları ile deniz tüm edebi ürünlerde yer almıştır. Şiirlere, hikayelere, romanlara, şarkılara, ilahilere hatta bilmecelere bile konu olmuştur..
                   Deniz, içindeki balıkları ve zaman zaman oluşturduğu girdâbıyla edebiyatta yer alır. Sandal, gemi, kayıkla üzerinde gezinti yapılması ve sefer edilmesi de edebiyata konu olmuştur. Gerek deniz seferlerinde yaşanabilecek olumsuzluklar, gerekse girdâba yakalanıldığında kurtuluşun zor oluşu, denizin aynı zamanda tehlikeli olduğunu düşündürmüştür.
                  Deniz İslam öncesi edebiyatta, Klasik Türk edebiyatında ve modern edebiyatımızda geniş yer tutar.. Burada bir iki örnek verelim ki ifadelerimiz somutlaşsın..
Klasik şiirin en usta isimlerinden  örnekler verelim
Aşk denizine düşen âşık, ayrılığa zor dayanır:
 “Mahabbet içre giriftâr-ı hecr olan „âşık
 Deñizlere düşüben tu‟me-i neheng oldı”
 Bâkî

“Süleymân mesnedinden dîv-i güm-reh rağbetin kesdün
Denizde hâtem-i hükm-i Süleyman‟dan haber verdüm”
 Fuzûlî

“Deryâya düşse katresi yâr ağzdı yarının
Tuz yerine hemişe denizden şeker çıkar”
 Ahmet Paşa
“Hayret denizi âlemi gark etdi Şeyhî'yâ
 Kanı necat bulmağa hikmet sefînesi”
 Şeyhî

 Modern şiirde

Hasret, Nazım Hikmet

Denize dönmek istiyorum!
Mavi aynasında suların:
boy verip görünmek istiyorum!
Denize dönmek istiyorum!

Gemiler gider aydın ufuklara gemiler gider!
Gergin beyaz yelkenleri doldurmaz keder.
Elbet ömrüm gemilerde bir gün olsun nöbete yeter.

Ve madem ki bir gün ölüm mukadder;
Ben sularda batan bir ışık gibi
sularda sönmek istiyorum!
Denize dönmek istiyorum!
Denize dönmek istiyorum!

Deniz, Cahit Sıtkı Tarancı

Bu akşam vakti deniz
O bütün hasretimiz
Sanki gelmiş de dile
Nedametin sesiyle
Çarparak kayalara
Yetmez mi, diyor deniz
Karada çektiğiniz?

Diğer türlerde de etkili olmuştur..
,Önemli bir doğal mekân olduğu için insanların kültür ve inanışını etkileyen deniz, insanlığın ortak hafızası olarak  telakki edilen birçok atasözü ve deyime de konu edilmiştir. Çaresizlik nedeniyle sergilenen istemsiz tavır,  “Denize düşen yılana sarılır.” ; elde edilemeyen bir varlık üzerinde yapılan tartışma ve bu tartışmadan duyulan rahatsızlık, “Denizdeki balığın pazarlığı olmaz.”

kaynak :
1- DİVÂN ŞİİRİNDE DENİZ İMGESİ VE ŞİİR ÖĞRETİMİNDE KULLANILMASI /Betül MUTLU
2-Bâkî ve Fuzûlî Divanlarında Deniz Tasavvuru /Mahmut GİDER