Mesnevi
Öğüt verici bir olayı
anlatan uzun şiirlerdir. Her çeşit konu işlenebilir. Roman ve öykünün yerini
tutan bir nazım şeklidir. Mesnevilerin genel özellikleri şunlardır:
- Kelime anlamı “ikili, ikişer ikişer”dir.
- İran edebiyatından alınmıştır. İran edebiyatında
Firdevsî’nin Şehname’si ünlüdür.
- Klâsik halk hikâyeleri, destanî konular, aşk
hikâyeleri, savaşlar, dinî ve felsefî konuları işlenir.
- Konu ne olursa olsun olaylar masal havası içinde
anlatılır.
- Konularına göre sınıflandırılırlar: aşk, din ve
tasavvuf, ahlâk ve öğreticilik, savaş ve kahramanlık, şehir ve güzelleri,
mizah.
- İran edebiyatından alınmış nazım şeklidir.
- Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir (beyit
sayısı sınırsızdır). 20-25 bine kadar çıkabilir.
- Mesnevi de bölümlerden oluşur: Önsöz, tevhit,
münacat, naat, miraciye, 4 halife için övgü, eserin sunulduğu kişiye övgü,
yazış sebebi, asıl konu, sonsöz.
- Mesnevide her beyit kendi içinde kafiyelidir: aa
bb cc dd ee …
- Divan şiirinde beş mesneviden oluşan eserler
grubuna (bugünkü anlamıyla setine) “hamse” denir.
- Mevlânâ, Fuzulî, Şeyhî, Nabî ve Şeyh Galip (Hüsn
ü Aşk) önemli hamse şairlerimizdir.
Edebiyatımızda yazılmış
ünlü mesneviler şunlardır:
- Ahmedi –
İskendername
- Süleyman
Çelebi – Mevlid
- Şeyhi –
Harname, Hüsrev ü Şirin
- Nabi –
Hayrabat
- Fuzuli –
Leyla ile Mecnun
- Şeyh Galip
– Hüsn ü Aşk
Bir mesnevide genellikle şu bölümler
bulunur:
Dibâce: mesnevinin
önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.
Tevhid: Allah'ın
birliği ve bütünlüğü anlatılır.
Münacaat: Allah'a
yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.
Naat: Hz. Muhammed övülür.
Miraciye: Miraç
olayı anlatılır.
Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle
dört halife övülür. Dört halife dışında devrin büyükleri de övülebilir.
Medhiye: yapıtın
sunulacağı kişiye övgüler bulunur.
Sebeb-i Telif: Mesnevinin
yazılış nedeni belirtilir.
Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin
asıl konusunun bulunduğu bölümdür.
Hatime: Mesnevinin
bittiğini belirten bölümdür.
Mesneviler konularına göre şöyle sınıflandırılabilir:
1. Aşk konulu mesneviler: Fuzûlî-
Leyla vü Mecnun
2. Dinî ve tasavvufî mesneviler: Mevlid (Vesiletü’n-Necat)- Süleyan Çelebi, Şeyh Galib- Hüsn ü Aşk
3. Tarihi- Destanî mesneviler: Mihailoğlu Ali Beğ – Gazavatnâme
4. Bir şehri ve güzelliklerini anlatan mesneviler: Bu tip mesnevilere şehr-engiz de denir. Türk edebiyatına özgü bir mesnevi türüdür. Önemli bir kenti güzellikleri ve önemli özellikleri ile anlatmayı amaçlar. Taşlıcalı Yahya – İstanbul Şehr-engizi, Enderunlu Fazıl – Zenan-nâme.
5. Hiciv ve mizah konulu mesneviler: Toplumun ya da kişilerin aksak ve eksik yönlerini, zaaflarını yermek ve bir anlamda ibret vermek amacıyla yazılan iğneleyici mesnevilerdir.Şeyhi’nin Harname’si bu tür mesnevilerin en güzel örneğidir.
6. Ahlakî-öğretici mesneviler: Nâbî- Hayriyye
2. Dinî ve tasavvufî mesneviler: Mevlid (Vesiletü’n-Necat)- Süleyan Çelebi, Şeyh Galib- Hüsn ü Aşk
3. Tarihi- Destanî mesneviler: Mihailoğlu Ali Beğ – Gazavatnâme
4. Bir şehri ve güzelliklerini anlatan mesneviler: Bu tip mesnevilere şehr-engiz de denir. Türk edebiyatına özgü bir mesnevi türüdür. Önemli bir kenti güzellikleri ve önemli özellikleri ile anlatmayı amaçlar. Taşlıcalı Yahya – İstanbul Şehr-engizi, Enderunlu Fazıl – Zenan-nâme.
5. Hiciv ve mizah konulu mesneviler: Toplumun ya da kişilerin aksak ve eksik yönlerini, zaaflarını yermek ve bir anlamda ibret vermek amacıyla yazılan iğneleyici mesnevilerdir.Şeyhi’nin Harname’si bu tür mesnevilerin en güzel örneğidir.
6. Ahlakî-öğretici mesneviler: Nâbî- Hayriyye
Not: Divan
Edebiyatında bugünkü anlamda öykü ve roman yoktu. Mesneviler bir bakıma bugünkü
öykü ve romanın, İslamiyet’ten Önce Türk Edebiyatı’ndaki destanın Divan
Edebiyatındaki karşılığıdır.