- Dönemin ürünleri Gök-Türkçe ve Uygurca ile verilmiş.
- Hem halk dili hem de sanatlı söylev dili kullanılmış.
- Hem dini hem dindışı ürünler verilmiş.
- Bazı savlar ve destanlar yazıya geçirilmiş.
- Uygurca yazılan eserlerde yabancı etkiler görülür.
- Dönemin en önemli ürünü “Orhun Yazıtları”dır.
- Bu eserle Türk milletin kültürel ve tarihsel yapısı hakkında bilgiler vermektedir
GÖKTÜRK YAZITLARI
Türk adının, Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metin.
İlk Türk tarihi. Taşlar üzerine kazınmış tarih.
Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi, milletle hesaplaşması.
Türk nizamının, Türk töresinin, Türk medeniyetinin, yüksek Türk kül-
türünün büyük vesikası.
Türk edebiyatının ilk şaheseri, Türk hitabet san’atının
erişilmez şaheseri.
Hükümdarane
eda ve ihtişamlı hitap tarzı.
Yalın ve keskin üslup. Türk yazı dilinin ilk fakat muhteşem örneği.
Dil
yabancı etkilerden uzaktır.
Aliterasyon
sanatı görülür.
Cüveyni
“Tarih-i Cihan Kuşa” adlı eserinde ilk defa bu eserlerden bahsetmiş
Bilim
dünyasına ilk kez İsveçli subay “Strahlenberg”
tanıtmış.ilk
kez Danimarkalı bilgin “Thomsen” okumuştur.
Bu
anıtların yazarı “Yuluğ
Tiğin”
dir.
Yazıtlar
Göktürk lehçesiyle yazılmıştır. 38 harften oluşur ( 4’ü sesli, 26’sı sessiz,
8’i bitişik)
Bu Yazıtların En Önemlileri
Şunlardır:
TONYUKUK
ANITI: 720
q Göktürklerin
dört kağanına vezirlik eden “Bilge Tonyukuk”
tarafından kendi
adına yazdırılmıştır.
KÜLTİGİN
ANITI: 732
q
Bilge Kağan tarafından ölen kardeşi Kül Tigin
adına diktirilmiştir. Yolug
Tigin
tarafından Bilge Kağan ağzından yazılmıştır.
BİLGE
KAĞAN ANITI: 735
q
Bilge Kağan kendi adına bu anıtı yaptırmıştır. Yolug
Tigin
yazmıştır. Bilge Kağan kendi
yaptıklarını anlatmaktadır
q
Bu anıtlarda:
Bilge
Tonyukuk’un
yaşamöyküsü, Türklerin bilgili devlet adamlarının yönetiminde
önceleri mutlu yaşadıkları, daha sonra gelen
kağanlar zamanında “töre”nin
bozul-
duğu,
milletin kötü durumlara itilerek açlık ve acılara sürüklendiği, Çin egemenliği
altına girdiği, İlteriş
Kağan önderliğinde bağımsızlıklarını kazandıkları, Çinlilerin
Türklere oynadığı oyunlar hakkında
bilgiler verilir.
UYGUR METİNLERİ
Uygurların
başkenti Turfan şehrinde yapılan kazılar sonucu ele geçen,
deriler üzerine yazılmış dini metinlerdir.
Uygur Lehçesi’yle
yazılmışlardır.( 3’ü sesli, 11’i sessiz 14 harften oluşur.)
*Altun
Yaruk
*Sekiz Yükmek
*Irıg
Bitig
Kalyanamkara
papamkara
*Çestani
Bey Hikayesi
*Yenisey
Yazıtları
Bu döneme ait eserlerdir.
Çok sayıda olan bu metinlerin en önemlisi “Altun
Yaruk
Hikayesi”dir.
Bu
metinde “Mani” dinine ait dualar, efsaneler, ilahiler vardır. Budizmin
kutsal
kitabıdır.