HALK
HİKÂYELERİ
Hikâye türünün en eski örnekleri olan
ve destandan modern hikâyeye geçişi sağlayan anonim eserlerdir. Başka bir tanım
yapacak olursak; Türk edebiyatı ürünleri içinde 16.yüzyıldan itibaren görülmeye
başlanan, genellikle âşıklar tarafından nazım-nesir karışık bir ifade tarzı ile
dinleyicilere anlatılarak nesilden nesile intikal eden, yer yer masal ve destan
özellikleri gösteren hikâyelerdir.
GENEL
ÖZELLİKLERİ:
*Türk edebiyatında bu özelliğe sahip
ilk örnek Dede Korkut Hikâyeleridir.
*Genellikle aşk konusunun işlendiği
halk hikâyelerinde zaman zaman kahramanlık konularıyla dini konuların işlendiği
de görülmüştür.
* Nazım-nesir karışık olarak anlatılan
bu hikâyelerin gelişip yayılmasında saz şairlerinin önemli bir fonksiyonu
vardır.
* Hikayenin kahramanı âşık olur,
sevgilisine kavuşma yolunda çeşitli maceralara girer, sonunda kavuşur veya
kavuşamaz ama hikaye de orada biter.
* Halk hikâyelerinin destan döneminin
kapanmasından sonra ortaya çıktığı kanaati yaygındır. Nitekim Türk edebiyatında
halk hikâyelerinin en eski örneği sayılan Dede Korkut Hikâyeleri de destandan
halk hikâyeciliğine geçiş dönemi ürünü olarak kabul edilmektedir.
Halk
hikâyelerini destanlardan ayıran özellikler:
* Mutlaka tarihi bir olaya
dayanmaması,
* Nazım-nesir karışık oluşu ve zamanla
nesir kısmının ağırlık kazanması,
* Şahısların ve olayların anlatımında
takınılan gerçekçi tavır,
* Kahramanlıktan çok aşk maceralarına
yer verilmesi,
* Hikâyedeki manzum kısımların
genellikle saz eşliğinde dile getirilmesi,
* Değişik bir anlatılma üslup ve
geleneğinin olması,
* Belli yerlerinde tekerleme adı
verilen belli söz kalıplarının bulunması gibi hususlarda ayrılmaktadır.
Halk hikâyeleri konularına göre dört
çeşittir:
a.
Aşk Hikayeleri:
Leyla ile Mecnun, Kerem ile Aslı,
Ferhat ile Şirin, Yusuf ile Züleyha, Ercişli Emrah ve Selvi, Tahir ile Zühre,
Âşık Garip Hikayesi, Aşık Kerem Hikayesi, Elif
ile Mahmut...
b.
Dini-Tarihi Halk Hikayeleri:
Hayber Kalesi, Kan Kalesi, Battal
Gazi, Danişmend Gazi, Hz. Ali ile ilgili diğer hikâyeler...
c.
Kahramanlık Hikayeleri:
Köroğlu Hikâyesi
d.
Destanî Halk Hikâyeleri:
Dede Korkut Hikâyeleri
NOT: Destan
geleneğinden Halk hikâyeciliğine geçişin ilk ürünü Dede Korkut Hikâyeleri’dir.
Bu nedenle Dede Korkut Hikâyeleri özel bir önem taşır.
Not: Mesnevi ve
Manzum Hikâye türleriyle ilgili bilgiler “Nazım Biçimleri” ve “Manzume ve Şiir”
bölümlerinde verilmiştir.
Mesnevi Türünün Şiirle Ortak ve
Şiirden Farklı Yönleri:
1)
Şiirle benzer yönü:
Redif, kafiye, ölçü, ses ve söyleyiş gibi ahenk unsurlarının ve yapı(nazım
birimi) unsurunun benzer olması.
2)
Şiirle farklı yönü:
Mesnevide bir olay örgüsünün bulunması ve bu olay örgüsüne bağlı kişi, zaman,
mekân unsurlarının bulunması.