EK FİİL (EK EYLEM)
Mastar olarak bir anlamı olmayan, isim ve
isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran ve
çekimlenmiş fiillere gelerek bileşik çekimli fiiller oluşturan “imek” fiiline
ek fiil denir.
Ek fiilin iki görevi vardır:
1. İsim soylu sözcükleri yüklem
yapmak.
Ek fiil, isim soylu sözcükleri yüklem
yaparken dört kip ekinden yararlanır. Bu kip ekleri şunlardır:
a. Görülen geçmiş zaman: -di
b. Duyulan geçmiş zaman: -miş
c. Geniş zaman: -r
d. Dilek şart kipi: -sa, -se
Şimdi bunları kısaca görelim.
a. Bilinen geçmiş zaman (idi) : İsimlere (-idi) eki
getirilerek yüklem yapılır. Özneyi oluş üzerinde gördüğünü anlatır.
Çalışkandım (çalışkan – i di – m)
Çalışkandın
Çalışkandı
Çalışkandık
Çalışkandınız
Çalışkandılar
“Metin çalışkandı.”
cümlesinde “çalışkan” sözcüğü ek fiilin
görülen geçmiş zamanı ile yüklem olmuştur.
b. Öğrenilen geçmiş zaman (imiş) : Öznenin
başkasından duyulan bir oluş içinde bulunduğunu gösterir.
Çalışkanmışım (çalışkan – i miş – ler)
Çalışkanmışsın
Çalışkanmış
Çalışkanmışız
Çalışkanmışsınız
Çalışkanmışlar
Hazırlayan:
Mustafa ŞAHİN
Muğla
Ünv.
“Metin
çalışkanmış.”
cümlesinde “çalışkan” sözcüğü ek fiilin
öğrenilen geçmiş zamanı ile yüklem olmuştur.
c. Şart kipi (ise) : İsimlere
getirilen (-ise) eki cümleye koşul anlamı katar.
Çalışkansam (çalışkan – ise- m)
Çalışkansan
Çalışkansa
Çalışkansak
Çalışkansanız
Çalışkansalar
“Metin ya çok çalışkansa.”
cümlesinde “çalışkan” sözcüğü ek fiilin şart
kipi ile yüklem olmuştur.
d. Geniş zaman : Bu zaman çekiminde ek
fiil diğer çekimlerinde olduğu kadar belirgin değildir. Diğerleri, eklendiği
sözcükten “idi”, “imiş”, “ise” diye ayrılabildiği hâlde, geniş zamanda
ayrılmaz.
Çalışkan – ım
Çalışkan – sın
Çalışkan – dır
Çalışkan – ız
Çalışkan – sınız
Çalışkan – dırlar
“Metin daha çalışkandır.”
cümlesinde “çalışkan” sözcüğü ek fiilin geniş
zamanı ile yüklem olmuştur.
Ek fiilin Olumsuzu
Ek fiille çekimlenmiş sözcüklerin olumsuzu
“değil” sözcüğü ile yapılır.
Çalışkandım } çalışkan
değildim.
Çalışkanmış }
çalışkan değilmiş.
Çalışkansa }
çalışkan değilse.
Çalışkanım
} çalışkan değilim.
Yukarıdaki örneklerde ek fiilin olumsuz
çekimi görülmektedir. Diğer fiillerin “-ma, -me” ile, ek fiilin “değil” ile
olumsuz yapılması, ek fiilin bulunmasını oldukça kolaylaştırır.
“Kısa sürede eve vardı.”
“Sınıfta on kişi vardı.”
cümlelerinde altı çizili sözcüklerden
hangisinin ek fiil aldığını bulmak için cümleleri olumsuz yaparız. Birinci
cümlenin yüklemi,
“Kısa sürede eve varmadı.”
şeklinde olumsuz yapılabilir. İkinci cümlenin
yüklemi,
“Sınıfta on kişi varmadı.”
şeklinde söylenemeyeceğine göre, ikinci cümle
ek fiil almıştır.
Ek fiilin Soru Şekli
Bu fiilin soru şekli de diğer fiillerde
olduğu gibi “mi” ile yapılır. “mi” sözü isimle ek fiil arasına girerek
kullanılır.
Çalışkanım } çalışkan
mıyım?
Çalışkanmış }
çalışkan mıymış?
Çalışkandım }
çalışkan mıydım?
2. Ek fiilin ikinci görevi birleşik
zamanlı fiillerin oluşmasını sağlamaktır
BİRLEŞİK ZAMANLI
FİİLLER
Basit zamanlı fiil, fiilin tek bir zaman veya
kip bildirecek şekilde çekimlenmesiydi. Bileşik zamanlı fiil ise, fiilin birden
çok kip ve zaman bildirecek biçimde çekimlenmesiyle oluşur. Basit çekimli
fiillere ek fiilin getirilmesiyle yapılır.
Birleşik zamanlı fiiller üç grupta incelenir.
a. Hikâye birleşik zaman : Fiilin basit
çekiminden sonra ek fiilin “idi” şekli getirilerek yapılır.
gel – miş – idi – m }
gelmiştim
örneğinde, fiilin çekimini adlandırırken
“gelmek fiilinin öğrenilen geçmiş zamanının hikâyesi” deriz.
Biliyorduk (bilmek fiilinin
şimdiki zamanının hikâyesi)
Bildiydik
Bilmiştik
Bilirdik
Bildiydik
Bilmeliydik (bilmek fiilinin
gereklilik kipinin hikâyesi)
Bilseydik
Bileydik
b. Rivayet birleşik zaman : Fiilin basit
çekiminden sonra ek fiilin “imiş” şekli getirilerek yapılır.
gel – ecek – imiş – m } gelecekmişim
Biliyormuşum (bilmek fiilinin
şimdiki zamanının rivayeti)
Bilecekmişim
Bilmişmişim
Bilirmişim
Bilmeliymişim (bilmek fiilinin
gereklilik kipinin rivayeti)
Bilseymişim
Bileymişim
c. Şart bileşik çekim : Fiilin basit
çekiminden sonra ek fiilin “ise” şekli getirilerek yapılır.
Bil – ecek – ise }
bilecekse
Biliyorsanız (bilmek fiilinin
şimdiki zamanının şartı)
Bildiyse
Bilmişse
Bildiyse
Bilirse
Bilmeliyse (bilmek
fiilinin gereklilik kipinin rivayeti