AŞIK VE AŞIKLIK GELENEĞİ HAKKINDA BİLGİ İÇİN TIKLAYINIZ

•         AŞIK TARZI HALK
EDEBİYATI

AŞIK VE AŞIKLIK GELENEĞİ HAKKINDA BİLGİ İÇİN TIKLAYINIZ

Aşık Tarzı Halk Edebiyatının Genel Özellikleri

  1)   Aşık veya ozan denilen kişilerin, saz  

        eşliğinde söyledikleri şiirlerden oluşur.

  2)   Genelde sözlü olmasına rağmen şairler,

        şiirlerini “cönk” dedikleri defterlerde

        toplamışlardır.

  3)   Şairler, sazlarını omuzlarına alarak köy  

        köy, kasaba kasaba, şehir şehir

        dolaşmışlardır.

  4)   Şiirlerde anlatım içten, canlı ve yalındır.

  5)   Nazım birimi dörtlüktür.

  6)   Hece ölçüsünün 7’li, 8’li ve 11’li  

        kalıplarına ağırlık verilmiştir.

  7)   Aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, ölüm, özlem,

        kıskançlık, yiğitlik, toplumun sorunları,  

        insan davranışları, bunlarla ilgili eleştiriler

        konu olarak işlenmiştir.

 

•              Şiirlerin son dörtlüğünde şairin adı veya mahlası geçer.

 9)  Genellikle yarım ve cinaslı kafiye kullanılmıştır.

10) Benzetme (teşbih) ve kişileştirme (teşhis) dışında edebi sanatlara fazla yer verilmemiştir.

11)  Bazı ürünlerde yöresel özellikler görülür.

12)  Şiirler genellikle hazırlık olmaksızın irticalen yani içe doğduğu gibi söylenir.

13)  Divan Edebiyatı daha çok düşünceye önem verdiği için soyut bir edebiyattır. Halk Edebiyatı’nda ise şair gördüğünü, yaşadığını anlatır.Aşık Edebiyatı, somut bir edebiyattır.

14)  Şiirler, işlenen konulara göre “koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt” gibi adlar alır.

•         Aşık Tarzı Halk Edebiyatı
Nazım Şekilleri ve Türleri

•             KOŞMA:

a)11’li hece ölçüsü ile söylenir, 3 ilâ 5 dörtlükten oluşur.Yarım uyak kullanılır.

b) Uyak düzeni (abab/cccb/dddb) şeklindedir.

c) Söyleyeni bellidir. Ozan son dörtlükte adını (tapşırma/mahlas) verir.

•              Koşma Türleri:

a) Güzelleme: Güzellikleri övmek amacıyla yazılır. Karacaoğlan önemli bir güzelleme şairidir.

b) Koçaklama: Yiğitlik, savaş gibi konuları işleyen epik koşmalardır. Köroğlu ve Dadaloğlu önemli koçaklama şairleridir.

c) Taşlama: Yergi amacıyla yazılan koşmalardır. Seyrani önemli bir

      taşlama şairidir.

d) Ağıt: Ölümden duyulan acıyı dile getiren koşmalardır.

•             SEMAİ

         Yeşil başlı gövel ördek,
uçar gider göle karşı.
Eğricesin tel tel etmiş,
döker gider yare karşı.

         ...

        

         Telli turnam sökün gelir,
İnci mercan yükün gelir,
Elvan elvan kokun gelir;
Yar oturmuş yele karşı.

     

Karacaoğlan

•              VARSAĞI

•             Toroslardaki Varsak (Avşar) boyunun özel bir ezgiyle söylediği türkülerden geliştirilmiş bir nazım biçimidir. Hecenin 8’li kalıbıyla yazılır.

•             Kendine özgü bir bestesi vardır.

•             Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır.

•             Kafiyelenişi koşmayla aynıdır: abab, cccb, dddb...

•             Sert, yiğitçe bir söyleyişi olan epik şiirlerdir.

•             Genellikle “bre, bre hey, hey, be hey” gibi ünlem sözcüklerine yer verilir.

•             Hayattan ve talihten şikâyet gibi konular da işlenir.

•             Dadaloğlu ve Karacaoğlan varsağılarıyla ünlü iki şairdir.

•             VARSAĞI

Bre ağalar bre beyler

Ölmeden bir dem sürelim

Gözümüze kara toprak

Dolmadan bir dem sürelim
  

Aman hey, Allah’ım aman

Ne aman bilir ne zaman

Üstümüzde çayır çemen

Bitmeden bir dem sürelim

Bana felek derler felek

Ne aman bilir ne dilek

Âhir ömrümüze helâk

Etmeden bir dem sürelim
  

Karacaoğlan der cânân

Güzelim sözüme inan

Bu ayrılık bize heman

Ermeden bir dem sürelim

              

               Karacaoğlan

•                                      DESTAN

•             Savaşlar, kahramanlıklar, ayaklanmalar, kıtlıklar, doğal afetler, salgın hastalıklar, eşkıya ve ünlü kişilerin serüvenleri, gülünç olaylar, toplumsal taşlama ve eleştiri, atasözleri, hayvanlar destanlara konu olur.

•             Anonim destanlardan farklıdır.

•             Âşık şirinin en uzun nazım biçimidir; bazen 100’ü geçer.

•             Destan koşma gibi kafiyelenir: abab, cccb, dddb...

•             Hecenin daha çok 11’li  bazen de 8’li kalıbıyla söylenir.

•             Kendine özgü bir ezgisi vardır.

•             Şair son dörtlükte mahlâsını söyler.

•             Seyranî, Âşık Ömer ve Kayıkçı Kul Mustafa bu alanda ünlüdür.

•                                       DESTAN

             Esnaf Destanı

Küçükten çıktım gurbet ellere

Hakikat rahına düştüm gezerken

Eski sözdür gelir yazılan sere

Aşk atına bindim yayan giderken

...

Nalbant oldum kırdım nalın çoğunu

Bir katır nalladım dinle oyunu

Meğer acemiymiş bilmem huyunu

Çenemi teptirdim nalın sökerken

...

Manav oldum elma armut tez çürür

Cambaz oldum ip üstünde kim yürür

Kasap oldum her gün gözüm kan görür

Yüreğim bayıldı kana bakarken

...

Ben bu sanatları bir bir dolaştım

Tekrar gelip şairliğe bulaştım

Kâmilî müridin eline düştüm

Tekke-i aşk içre çile çekerken.

                                           Kâmilî

Genç Osman Destanı

İptidâ Bağdat’a sefer olanda

Atladı hendeği geçti Genç Osman

Vuruldu sancaktar, kaptı sancağı

İletti, hendeğe dikti Genç Osman

Eğerleyin kır atımın ikisin

Fethedeyim düşmanların hepisin

Sabah namazında Bağdat kapısın

Allah Allah deyip açtı Genç Osman

Sultan Murad eydür gelsin göreyim

Nice kahramandır ben de bileyim

Vezirlik isterse üç tuğ vereyim

Kılıcından al kan saçtı Genç Osman

Kul Mustafa karakolda gezerken

Gülle kurşun yağmur gibi yağarken

Yıkılası Bağdat seni döğerken

Şehitlere serdar oldu Genç Osman

                        Kayıkçı Kul Mustafa

•             C. ÂŞIK EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ

1. Güzelleme

2. Koçaklama

3. Taşlama

4. Ağıt

•              1. GÜZELLEME

•               İnsan, tabiat, aşk, sevgi sevgilinin güzelliklerinden bahseden şiirlerdir.

•               Koşma nazım şekliyle yazılır. Bazen semai nazım şekliyle de yazılabilir.

•               Lirik şiirlerdir.

•               En önemli şairi Karacaoğlan’dır.

Ala gözlerini sevdiğim dilber

Ben güzel görmedim senden ziyade

Bilmem huri misin göklerden iner

Bugün güzelliğin dünden ziyade

Doğan aylar gibi doğar görünür

Yeşiller giyip de çıkar salınır

Ah ettikçe kara bağrım delinir

Sayılmaz benlerin, binden ziyade

Karacaoğlan der ki: bu sözüm haktır

Âlemi seyrettim, akranın yoktur

Sineme vurduğun bir kanlı oktur

Daha cevrin var mı bundan ziyade

                        (Karacaoğlan)

•              2. KOÇAKLAMA

•              Coşkun ve yiğitçe bir üslûpla söylenir.

•              Epik şiirlerdir; yiğitlik, kahramanlık ve savaş konularını işler.

•              Koşma şeklinde söylenir.

•              Köroğlu ve Dadaloğlu koçaklama şairi olarak tanınır.

•              3. TAŞLAMA

•               Bir kişiyi ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek için yazılan şiirlerdir.

•               Koşma nazım şekliyle yazılır.

•               Divan edebiyatında hicviye, Batı edebiyatında satirik, Yeni Türk edebiyatında yergi adını alır. 

•               Aşık Dertli, Bayburtlu Zihni, Ruhsati ve Develili Seyrani önemli taşlama şairleridir.

         Ormanda büyüyen adam azgını
çarşıda pazarda insan beğenmez
Medrese kaçkını softa bozgunu
Selam vermek için insan beğenmez
...

Elin kapısında karavaş olan
Burnu sümüklü gözü yaş olan
Bayramdan bayrama bir traş olan
Berbere gelir de dükkan beğenmez.
...

         Kazak Abdal söyler bu türlü sözü

         Yoğurt ayran ile hallolmuş özü

         Köyden şehre gelse bir Türk'ün kızı

         İnci yakut ister mercan beğenmez                                   

•             4. AĞIT

•             Sevilen bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getirmek amacıyla ve koşma ve türkü nazım şekliyle yazılır/söylenir.

•             İslamiyet öncesinde sagu, Divan edebiyatında “mersiye” olarak bilinir.

•             Anonim Halk edebiyatında da ağıtlar olmakla birlikte ağıtlar Aşık Tarzı Türk edebiyatına aittir.

•             Doğal afetler, ölüm, hastalık vb. çaresizlikler karşısında korku, heyecan, üzüntü, isyan gibi duyguları ifade eden ezgili ürünlerdir.

•             Ağıt söyleme işine ağıt yakma, ağıt söyleyenlere ise ağıtçı denilmektedir.

•              4. AĞIT

         HACI BEY AĞITI:

Ayvalıktan indim yayan
Dayan hey dizlerim dayan
Ödemiş’ten gelin geldi
Uyan Hacı Bey’im uyan

         Evlerinin önü kavak
Kavaktan dökülür yaprak
Uyan Hacı Bey’im uyan
Elim kına, başım duvak

         …

         Hizarına hizarına
Kuşlar konmuş mezarına
Hacı Bey’in kır atını
Çekin sultan pazarına

         Anam ağlar başım diye
Gelin ağlar aşım diye
Küçük kızlar pek ağlıyor
Meclisi güzel kardeşim diye