sponsorlu reklam Admatic -sponsor

Cümle Çeşitleri KONU ANLATIMI DERS NOTLARI YGS


Cümle Çeşitleri,CÜMLE ÇEŞİTLERİ, Cümle Çeşitleri KONU ANLATIMI DERS NOTLARI YGS, CÜMLE ÇEŞİTLERİ NELERDİR, CÜMLE ÇEŞİTLERİ NOTLARI, CÜMLE ÇEŞİTLERİ YGS KONU ANLATIMI,





CÜMLE ÇEŞİTLERİ (CÜMLE TÜRLERİ)
Duyguları, düşünceleri ya da durumları yargı bildirerek anlatan söz ya da söz dizisine cümledenir.
Cümlenin varlığı, yargı bildiren çekimli bir fiil ya da ek fiille çekimlenmiş isim soylu sözcüğe bağlıdır. Bu özellikleri sağlayan bir veya daha fazla sözcük cümleyi oluşturur.
Cümleler anlamlarına, yüklemlerinin türü ve yerine, ayrıca yapılarına göre sınıflandırılmaktadır. Şimdi bunları sırası ile görelim.

1. Yükleminin Türüne Göre Cümleler

Cümleler yüklemine göre, yani yüklemi oluşturan sözcüğün türüne göre iki çeşittir. Bunlar fiil ve isim cümleleridir.

1.1. Fiil (Eylem) Cümlesi

Yüklemi çekimli bir fiilden oluşan cümlelere fiil (eylem) cümlesi denir.
» Fiil cümlelerini “-mak, -mek” mastar ekini kullanarak belirleyebiliriz. Bildiğiniz gibi bu ek sadece fiille¬re gelmektedir. O hâlde bir sözcüğe “-mak, -mek” getirebiliyorsak, o sözcük fiildir.

UYARI: Bir sözcüğün isim mi, fiil mi olduğunu anlamak için, o sözcüğün yapım eki almış son hâline bak­malıyız. Yoksa yanılabiliriz.

1.2. İsim (Ad) Cümlesi

Yüklemi ek eylemle çekimlenmiş bir isimden oluşan cümlelere isim (ad) cümlesi denir.

UYARI: İsim cümleleri sadece isimlerden oluşmaz. İsim soylu sözcükler de, yani cümlede zamir, edat gi­bi görevlerde kullanılan sözcükler de isim cümle­sini oluşturur.

UYARI: İsim cümlelerini bulurken sesteş (eş sesli) sözcüklere dik­kat etmemiz gerekir. Sesteş sözcükler yazılışları aynı olduğu hâlde anlamca farklı sözcüklerdir. Bu sözcüklerden biri isim, biri fiil olabilir. Bunu anlamak için de cümlenin dikkatlice okunması gerekir.

2. Yükleminin Yerine Göre Cümleler

Ögelerinin dizilişine göre cümleler de diyebileceğimiz bu tür cümlelerde yüklemi bulup yüklemin öge dizilişindeki yerine bakarız. Cümleyi, yüklemin yerine göre kurallı cümle veya devrik cümle olarak adlandırırız.

2.1. Kurallı (Düz) Cümle

Yüklemi sonda olan cümlelere kurallı cümle denir.

UYARI:Ögelerinin dizilişine göre cümleleri bulurken dikkat etmemiz gereken nokta “yüklem”in belirlenmesidir. Çünkü böyle bir isimlendirme tamamen yüklemin yerinin belirlenmesi ile ilgilidir. Cümlede yüklemi yanlış belirlersek bulacağımız sonuç da yanlış olacaktır.

2.2. Devrik Cümle

Yüklemi sonda olmayan cümlelere devrik cümle denir.
Bu tür cümlelerde yüklem cümlenin başında, ortasında (sonu hariç), herhangi bir yerinde bulunabilir.

3. Anlamlarına Göre Cümleler

Anlamlarına göre cümle çeşitleri, cümlede bildirilen eylemin yapılıp yapılmamasına ya da sözü edilenlerin bulunup bulunmamasına, ayrıca bir işin yapılmasının istenme durumuna göre dört ana başlık altında incelenir:

3.1. Olumlu Cümle

Herhangi bir eylemin yapıldığını veya yargının gerçekleştiğini anlatan cümlelere olumlu cümle denir.

3.2. Olumsuz Cümle

Eylemin yapılmadığını, sözü edilen yargının bulunmadığını, gerçekleşmediğini anlatan cümlelere olumsuz cümle denir.

NOT: Olumsuz cümleler yalnızca “-ma, -me” ekleriyle “değil, yok, ne …ne” gibi sözcüklerle veya “-sız, -siz, -suz, -süz” gibi eklerle de yapılabilir.

UYARI: Kimi cümleler “yok, değil, -ma, -me, -sız, -siz…” gibi olumsuzluk bildiren unsurları aldığı hâlde anlamca olumlu olabilir. Yani cümle yapıca (şekilce) olumsuz olduğu hâlde anlamca olumlu olabilir.

UYARI: Bazı cümleler ise şekilce olumlu olduğu hâlde anlamca olumsuz olabilir. “Ne … ne …” bağlacı cümleleri olumsuz yapar. Kimi cümlelerde ise olumsuzluk anlamı bazı ek ya da sözcüklerle sağlanır.

3.3. Soru Cümlesi

Bir duyguyu, düşünceyi soru yoluyla anlatan veya soru yoluyla bilgi almayı amaçlayan cümlelere soru cümlesi denir.

UYARI: Bir cümlenin soru cümlesi olabilmesi için, içinde soru anlamı kazandıran sözcüklerin olması yeterli değildir. Önemli olan, o cümleyi okuduğumuzda cevap verme ihtiyacı hissetmemizdir.

3.4. Ünlem Cümlesi

Bir korkuyu, bir sevinci, bir şaşkınlığı, bir coşkuyu, bir hayranlığı, vb. dile getiren cümlelere ünlem cümlesi denir.

4. Yapılarına Göre Cümleler

Cümleler yargı bildirir. Kimi cümlelerde bir yargı, kimi cümlelerde ise birden çok yargı vardır.
Cümleler yapılarına göre basit, birleşik, sıralı ve bağlı olmak üzere dörde ayrılır.
Bu konuyu daha iyi anlamak için “temel cümle” ve “yan cümle” kavramlarına açıklık getirmekte yarar var.
» TEMEL CÜMLE: Birleşik cümlelerde asıl yargıyı bildiren, yardımcı yargıları sonuca bağlayan cümledir. Daha öz bir ifadeyle temel cümle yüklemdir.

» YAN CÜMLECİK: Tam bir yargı bildirmeyen, fiilimsilerle ya da çekimli bir fiille kurulan, temel cümlenin ögesi olarak görev yapan söz ya da söz öbeklerine yan cümlecik denir.

4.1. Basit Cümle (Tek Yüklemli Cümle)

Tek yargı bildiren cümlelere basit cümle denir.
Basit cümleler tek yargı bildirdiğinden tek yüklemden oluşur. Bu yüklem, çekimli bir fiil ya da ek fiil almış isim soylu bir sözcük veya söz grubu olabilir. Basit cümlelerde, yüklemin dışında, sözcük olarak fiilimsi (eylemsi) yer almaz.

UYARI: Basit cümle kısa cümle demek değildir. Basit cümle tek yargı bildiren, tek yüklemi olan cümledir.

4.2. Birleşik Cümle

Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümlelere birleşik cümle denir.
Birleşik cümleleri sırasıyla görelim:

4.2.1. Girişik Birleşik Cümle (Fiilimsi Bulunan Cümle)

Yan cümlesi fiilimsilerle kurulan cümlelere girişik birleşik cümle denir. Fiilimsinin yer aldığı bölüm yan cümle, yüklemin bulunduğu bölüme de temel cümledir.
Bir cümlede kaç tane fiilimsi varsa o kadar yan cümle vardır.

4.2.2. Ki’li Birleşik Cümle (İlgi Cümlesi)

Ki’li birleşik cümle iki tane yargısı olan, yargıları birbirine “ki” bağlacı ile bağlanan cümlelerdir.

4.2.3. Şartlı Birleşik Cümle

Birleşik cümlelerde, yan cümlecik temel cümleye şart anlamı katarak bağlanmışsa, bu tür cümlelere şartlı birleşik cümle denir. Şartlı birleşik cümlelerde yan cümlecik sadece “-se, -sa” ekiyle oluşturulur.

4.2.4. İç İçe Birleşik Cümle (Cümle İçinde Cümle)

Bir temel cümleyle, onun içinde kullanılan bir yardımcı cümleden oluşan cümlelere denir.
İçe içe birleşik cülelerde yardımcı cümle de bağımsız bir cümledir. Bu cümleler tırnak içerisinde ifade edilebildiği gibi souna virgül konularak da yazılabilir.

4.3. Sıralı Cümle (Birden Çok Yüklemli Cümle)

Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin birbirine virgül (,) veya noktalı virgülle (;) bağlanması sonucu oluşturulan cümlelere sıralı cümle denir.
Sıralı cümlelerin en az iki yüklemi vardır.

» Sıralı cümleler kendi içinde bağımlı sıralı ve bağımsız sıralı olmak üzere ikiye ayrılır:

4.3.1. Bağımlı Sıralı Cümle

Sıralı cümlelerde herhangi bir öge ortaklığı varsa, böyle cümlelere bağımlı sıralı cümle denir.

4.3.2. Bağımsız Sıralı Cümle

Sıralı cümlelerde herhangi bir öge ortaklığı yoksa, böyle cümlelere bağımsız sıralı cümle denir. Bu tür cümlelerde anlamca bir ortaklık söz konusudur.

4.4. Bağlı Cümle (Bağlacı Olan Cümle)

Aralarında anlam ilgisi bulunan basit veya birleşik cümlelerin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelere bağlı cümle denir.
Bağlı cümleler “ama, fakat, yalnız, ve, veya, ne…ne…, hem…hem…” gibi bağlaçlarla oluşturulur.

UYARI: İçinde bağlaç bulunan her cümle bağlı cümle değildir. Çünkü bağlaçlar cümlenin özne, nesne gibi ögelerini de birbirine bağlayabilir. Bağlaçlar yüklemleri birbirine bağlıyorsa orada bağlı cümle vardır.

Yorum Gönder

Daha yeni Daha eski

sponsor reklamı

SPONSOR REKLAMI

derskonumesnk